Inleiding

Op 1 april heeft mijn collega Gert van den Brink een artikel gepubliceerd in onze nieuwsbrief over Aandachtspunten bij het samenstellen van jaarrekeningen in de coronacrisis. In dit artikel ga ik in op de impact van de coronacrisis op de werkzaamheden bij de jaarrekeningcontrole.

Ik ga achtereenvolgens in op:
1- Impact van de coronacrisis op de controle
2- Mogelijke impact op het accountantsoordeel
3- Valkuilen
4- Relevante richtlijnen, standaarden en uitingen.

Tussendoor geef ik nog wat tips, waar je hopelijk je voordeel mee kunt doen.

1. Impact van de coronacrisis op de controle

De coronacrisis kwam onverwachts en snel. Voor de lopende controles over boekjaar 2019 verwacht ik voor de meeste controles dat de planningsfase gereed is waaronder de risicoanalyse. Mogelijk is de uitvoeringsfase ook al deels gedaan.

Door de coronacrisis word je als controlerend accountant gedwongen om toch nog even pas op de plaats te maken. Heb je nu te maken met nieuwe risico’s? Hoe moet ik deze afdekken? Is dat überhaupt mogelijk? Dit betekent in ieder geval extra vastleggingen in het controledossier van het denkproces van de accountant tot en met de controle-uitkomsten.

TIP: Extra controlearbeid…
Ga zo spoedig mogelijk in gesprek met je cliënt om de impact van de coronacrisis op je werk en op zijn jaarrekening kort te sluiten. Vaak zal het voor zowel cliënt als controlerend accountant meer werk zijn. De cliënt zit niet te wachten op een verrassing (zeker niet achteraf) dat de factuur hoger uitvalt dit jaar, en zeker niet in crisistijd. Mijn tip is zo spoedig mogelijk dit (soms opendeur-)gesprek te voeren en nieuwe afspraken te maken.

Ik verwacht in ieder geval (niet limitatief) de volgende mogelijke risico’s terug te zien in de dossiers. Per risico is een opsomming gegeven van de werkzaamheden om het risico af te dekken.

a. Risico van onjuiste verwerking van de impact van de coronacrisis (GNB) in de jaarrekening

b. Risico op mogelijke discontinuïteit

c. Verschuivingsgevaar omzet om onterecht gebruik te kunnen maken van steunmaatregel NOW (Noodmaatregel Overbrugging Werkgelegenheid).

Hieronder wordt per risico aangegeven wat het betekent voor jou als controlerend accountant.

a. Risico van onjuiste verwerking van de impact van de coronacrisis (GNB) in de jaarrekening

De volgende stappen zijn van belang:

A- Nagaan of de balansdatum voor of na start van de coronacrisis ligt. Dit bepaalt wat je als accountant qua verwerking in de jaarrekening verwacht.
Ligt de balansdatum voor de start van de crisis, dan heeft dit geen impact op de jaarrekeningposten maar (waarschijnlijk) wel op de toelichtingen (behalve als er sprake is van discontinuïteit want dat leidt tot waardering tegen liquidatiewaarde).
Ligt de balansdatum na de coronacrisis, dan betekent dit dat er ook een mogelijke impact is op jaarrekeningposten.

B- Vaststellen dat de verwerking van de coronacrisis als gebeurtenis na balansdatum juist heeft plaatsgevonden in de jaarrekening en het bestuursverslag. Dat hangt samen met het antwoord op punt A- hierboven.

C- Laat een passage opnemen in de LOR inzake de GNB en specifiek de impact van de coronacrisis.

Toelichting A en B

Situatie A- Einde boekjaar is 31-12-2019 of uiterlijk voor start coronacrisis
In deze situatie wordt de coronacrisis gezien als een gebeurtenis na balansdatum die geen nadere informatie geeft over de feitelijke situatie op balansdatum indien de balansdatum voor start van de coronacrisis ligt.
De controlerend accountant gaat na dat de gebeurtenissen na balansdatum correct zijn verwerkt, namelijk:

• Als kan worden uitgegaan van de Continuïteitsveronderstelling hebben de gevolgen van de uitbraak van het coronavirus gelet op het eerste punt de volgende gevolgen voor de jaarrekening:
  • Geen impact op de jaarrekeningposten over kalenderjaar 2019. Dit betekent onder meer dat bijzondere waardeverminderingen van vaste activa, voorraden en debiteuren die zich in 2020 mogelijk voordoen als gevolg van het coronavirus niet in de jaarrekening over kalenderjaar 2019 worden verwerkt.
  • De gevolgen van de uitbraak leiden daar waar van toepassing tot aanvullende toelichtingen over Gebeurtenissen na balansdatum en de Continuïteitsveronderstelling:
    • De passage over de Gebeurtenissen na balansdatum wordt opgenomen voor zover dat belangrijke financiële gevolgen heeft (RJ 160-405).
    • De passage over de Continuïteitsveronderstelling is aan de orde indien er ernstige onzekerheid is inzake de continuïteit (RJ170.305).
• Als door de gevolgen van het coronavirus in 2020 de Continuïteitsveronderstelling is vervallen moet de jaarrekening worden opgesteld uitgaande van liquidatie van het geheel van de werkzaamheden van de rechtspersoon (RJ 170.201).

Situatie B- Einde boekjaar is na start van de coronacrisis
Dit betekent dat de effecten van de coronacrisis in de jaarrekening van het boekjaar worden verwerkt. Denk daarbij aan bijzondere waardeverminderingen van vaste activa, voorraden en debiteuren die zich voordoen.

Bestuursverslag
In het Bestuursverslag wordt in zowel situatie A als B hierboven een uiteenzetting verwacht van de impact van de coronavirus daar waar dit belangrijk is/aan de orde is. Dat is conform RJ 400 Bestuursverslag in de risicoparagraaf en de toekomstparagraaf.

TIP:
In RJ-Uiting 2020-6-voorbeeldteksten-impact-coronavirus-op-de-jaarverslaggeving-2019 heeft de RJ voorbeeldteksten aangereikt. Advies is dit onder de aandacht te brengen van je controlecliënten om het bij het opstellen van de jaarrekening makkelijker te maken. Uiteraard moet je cliënt deze teksten wel ondernemingsspecifiek maken.

b. Risico op mogelijke discontinuïteit

De coronacrisis kan twijfel doen ontstaan over de continuïteit. Dit risico dek je af met de volgende werkzaamheden:

A- Het is van belang dat jij als controlerend accountant de managementbeoordeling over de continuïteit beoordeelt en nagaat of dit correct is. Er kan sprake zijn van geen twijfel of gerede twijfel over de continuïteit of dat de discontinuïteit onontkoombaar is. De problematiek en specifieke klantsituatie is medebepalend voor de werkzaamheden.

Soms is een discontinuïteitsdreiging afgewend door financiering door een derde. Dan is de impact op de controle vaak beperkt tot het ontvangen en beoordelen van bewijsstukken hierover.

Soms is een diepere beoordeling door de accountant nodig van de continuïteitsveronderstelling aan de hand van door de controlecliënt aangeleverde liquiditeitsprognoses. In de praktijk blijkt dit vaak veel voeten in de aarde te hebben, leidend tot veel werk van zowel management als controlerend accountant.

B- Het scenario over de continuïteitsveronderstelling bepaalt wel of geen verwerking in de jaarrekening. Gerede twijfel over continuïteit en niet onontkoombaar discontinuïteit moet door de client toegelicht te worden in de jaarrekening. Discontinuïteit leidt tot het aanpassen van de grondslagen naar liquidatiewaarde en, indien de accountant het nodig vindt, het opnemen van een tekst in de verklaring hierover.

C- Laat een passage opnemen in de LOR inzake de continuïteit en specifiek de impact van de coronacrisis.

c. Verschuivingsgevaar omzet om onterecht gebruik te kunnen maken van steunmaatregel NOW (Noodmaatregel Overbrugging Werkgelegenheid)

Deze steunmaatregel houdt in dat loonkosten voor 90% worden vergoed bij een omzetdaling door de coronacrisis van minimaal 20% gedurende de periode maart tot en met mei 2020. Bij bepaling van de omzetdaling wordt de jaaromzet 2019 gedeeld door vier en vergeleken met de omzet in de periode maart tot en met mei 2020. Dit leidt tot een controlerisico, namelijk dat minder omzet wordt verantwoord in de periode maart tot en met mei 2020 waar de regeling voor bedoeld is. Het hierdoor ontstane verschuivingsgevaar voor de jaarrekeningcontrole 2019 is dat omzet 2020 uit de maanden maart tot en met mei 2020 ten onrechte in 2019 wordt verantwoord. Bij de jaarrekeningcontrole 2019 is een attentiepunt dat omzet 2019 geen omzet bevat die eigenlijk toegerekend zou moeten worden aan 2020.

2. Mogelijke impact op het accountantsoordeel

Gebeurtenissen na balansdatum
Als uit de controle blijkt dat er geen overeenstemming is tussen de accountant en management over verwerking van gebeurtenissen na balansdatum in de toelichting van de jaarrekening, dan zal dit doorgaans van materieel belang zijn (ten behoeve van het verschafte inzicht). Natuurlijk probeer je je cliënt te overtuigen om de jaarrekening aan te passen en dit zal verwacht ik geen al te grote issue worden. Mocht dit niet baten, dan ben je genoodzaakt een controleverklaring met beperking of in extreme gevallen misschien wel een afkeurende verklaring af te geven.

Continuïteit
Indien je als accountant geen vertrouwen hebt in de continuïteit en het management de jaarrekening niet op liquidatiebasis opstelt, ben je genoodzaakt een afkeurende verklaring af te geven.

Indien er sprake is van een onzekerheid van materieel belang over de continuïteit en in de jaarrekening is daar een adequate toelichting over opgenomen, dan kun je als accountant een goedkeurende verklaring afgeven met een verplicht toelichtende paragraaf ter benadrukking van het continuïteitsissue. Indien deze toelichting in de jaarrekening ontbreekt geef je als accountant een controleverklaring met beperking af of een afkeurend oordeel, al naar gelang de eigen inschatting hoe zwaar dit meeweegt.

3. Valkuilen

• Tot en met 2015 was er een bepaling opgenomen in BW2 titel 9: artikel 387 lid 3 dat als redelijkerwijs een buitengewone waardevermindering van vlottende activa op korte termijn valt te voorzien hiermee rekening mag worden gehouden. Dit is na 2015 door een wetswijziging niet meer mogelijk.
• Het is van belang om als accountant vast te stellen dat omstandigheden die inderdaad niet op balansdatum bestonden waarop gebeurtenissen na balansdatum een effect hebben. Aandachtspunt is om scherp te krijgen wat de coronaeffecten zijn en wat daar los van staat en waar de oorsprong ligt.
• Niet op de stoel van het management van de client plaatsnemen bij inschatting van de continuïteit. Beoordeling door het management en onderbouwing van de conclusies vindt eerst plaats. Daarna komt de controlerend accountant om de veronderstellingen van het management te beoordelen.

4. Relevante richtlijnen, standaarden en uitingen

RJ.
Naast de richtlijnen RJ 160 Gebeurtenissen na balansdatum, RJ 170 Continuïteit heeft de raad voor de jaarverslaggeving RJ-uiting 2020-5 Impact coronavirus op de jaarverslaggeving 2019 en RJ-uiting-2020-6-voorbeeldteksten-impact-coronavirus-op-de-jaarverslaggeving-2019 uitgebracht.

NV COS
Voor de controlerend accountant zijn NV COS 560 Gebeurtenissen na balansdatum en NV COS 570 Continuïteit zijn bijzonder relevant bij de jaarrekeningcontrole.

NBA Alert 42 Impact Coronavirus op accountantswerkzaamheden geeft houvast aan de accountants bij diverse accountantswerkzaamheden.

Vragen?

Mocht je naar aanleiding van dit artikel vragen hebben, neem dan contact op met Yahya Latif RA (055 – 355 99 79 of y.latif@fullfinance.nl).

Publicatiedatum: 14 mei 2020