Beroepsprofiel

De NBA is bezig met een herijking van het beroepsprofiel. Hiervoor is het kernteam ‘Herijking Beroepsprofiel’, onder voorzitterschap van prof. Dr. Peter Eimers RA in het leven geroepen. Aan de herijking stelt de NBA een drietal voorwaarden. “In de eerste plaats moet het profiel op een toekomstbestendige manier aansluiten bij de rolopvatting en wettelijke vereisten van het beroep. In de tweede plaats moet in het profiel geborgd zijn dat het haalbaar en uitvoerbaar is voor de theorie- en praktijkopleiding en voor permanente educatie. En ten slotte ondersteunt en bevordert het nieuwe profiel de relevantie en aantrekkelijkheid van het beroep.” (Kernteam Herijking Beroepsprofiel (nba.nl))

Het zou zinvol zijn hier een vierde voorwaarde aan toe te voegen: het profiel moet eenduidig zijn over de bevoegdheden van de verschillende accountants en aansluiten bij de overige wet- en regelgeving. Want daar zit op dit moment een adder onder het gras.

Opleidingsstructuur

In het midden van het vorige decennium ging de opleiding tot accountant behoorlijk op de schop. Er kwamen drie opleidingsoriëntaties (assurance, accountancy-mkb en finance). Deze laatste (finance-oriëntatie) is overigens al snel een stille dood gestorven.

Het wezenlijke verschil tussen beide nog bestaande oriëntaties (assurance en accountancy-mkb) is de aantekening als bedoeld in artikel 36, tweede lid, onderdeel i, van de Wet op het Accountantsberoep. In dit artikel is opgenomen dat “indien de opleiding van de ingeschrevene voldoet aan de eindtermen voor het uitvoeren van wettelijke controles: een aantekening daarvan;” in het register wordt opgenomen.

De titels RA en AA zijn primair gekoppeld aan de omgeving waarin de opleiding genoten is: wetenschappelijk onderwijs (RA) dan wel hbo (AA).

Theoretisch zijn er dus vier combinaties mogelijk:

Assuranceopleiding

Voor de assuranceopleiding geldt dat dit een post-master opleiding is, waarvoor derhalve een mastereis (ook voor AA-assurance) geldt. In de praktijk is er geen opleiding RA-Accountancy-mkb en wordt de opleiding AA-assurance door slechts één aanbieder aangeboden. De afgelopen vijf jaar zijn er slechts vijf trainees in de praktijkopleiding AA-assurance ingeschreven. In feite lijkt de huidige situatie dan ook veel op de situatie van voor het midden van de jaren 90 van de vorige eeuw: we kennen een accountant RA met certificerende bevoegdheid en een accountant AA zonder certificerende bevoegdheid. In tegenstelling tot 1994 maken zij nu wel deel uit van dezelfde beroepsorganisatie.

Sinds enkele jaren worden er (weer) accountants zonder certificerende bevoegdheid voor de wettelijke controle van de jaarrekening ingeschreven. Omdat er geen RA-opleiding Accountancy-mkb is, betreft dit uitsluitend AA’s. Maar wat mag deze accountant nu wel en niet?

Huidige beroepsprofiel

In het beroepsprofiel en in de eindtermen wordt een onderscheid gemaakt tussen de oriëntaties assurance (waar de focus de (wettelijke) controle is) en de oriëntatie accountancy-mkb. Het overgrote deel van de AA’s die de afgelopen jaren zijn ingeschreven en thans in opleiding is, studeert af in deze laatste oriëntatie. Deze AA’s worden “zonder aantekening” in het register ingeschreven. Deze aantekening verwijst naar de aantekening, bedoeld in artikel 36, tweede lid, onderdeel i, van de wet op het accountantsberoep, oftewel de aantekening met betrekking tot het uitvoeren van wettelijke controles.

In de toelichting op de verordening wordt duidelijk gemaakt dat het niet alleen gaat om wettelijke, maar ook om vrijwillige controles van de jaarrekening: “de openbaar accountant die werkzaam is in en voor het mkb die geen (wettelijke of vrijwillige) jaarrekeningcontroles verricht”. De toelichting op de verordening verwijst naar de nota ‘Vakbekwaamheid verzekert” en stelt verder:

“In de Nota vakbekwaamheid verzekerd, wordt tot uitdrukking gebracht dat de opleiding met de oriëntatie ‘Accountancy’ zodanig wordt ingericht dat afgestudeerde accountants in beginsel in staat zijn beoordelingsopdrachten en andere assurance-opdrachten, niet zijnde jaarrekeningcontroles, uit te voeren. Voor andere assurance-opdrachten geldt de aanvullende eis dat het betreft opdrachten:

• ten behoeve van een beperkte kring van gebruikers (besloten verkeer), met een doelstelling van de opdracht en de rapportage die specifiek is afgestemd op de gebruikerskring,
• met een beperkte complexiteit en waarbij geen sprake is van het gebruik maken van complexe interne beheersings- (inclusief IT-) systemen, en
• waarvan de gegevens van het te toetsen object niet zijn ontleend aan een gecontroleerde jaarrekening.”

Algemene wet bestuursrecht en controleprotocollen

Het bovenstaande mag al tot onduidelijkheid leiden over ‘wat wel en niet mag’, maar ook de Algemene Wet Bestuursrecht doet nog een duit in het assurancezakje. Artikel 4:78 van de AWB stelt: “De subsidieontvanger geeft opdracht tot onderzoek van het financiële verslag aan een accountant als bedoeld in artikel 393, eerste lid, van Boek 2 van het Burgerlijk Wetboek.” Oftewel, subsidiecontroles in opdracht van de overheid zijn voorbehouden aan accountants met de aantekening voor de wettelijke controle van de jaarrekening.

Deze verwijzing naar de certificerende bevoegdheid is in diverse controleprotocollen overgenomen. Zo is in “Accountantsprotocol jaarlijkse opgave-monitoring PRN” van de stichting papierrecycling Nederland een verwijzing naar artikel 393 opgenomen.

Opleiding

In de opleiding Accountancy-mkb is – zowel in theorie als praktijk – veel aandacht voor “overige assuranceopdrachten, niet zijnde controle van de jaarrekening”. Dit geldt zowel voor de 800-reeks, COS 2400 als de 3000-reeks. Eindterm 12, betreffende “een assurance-opdracht, niet zijnde een jaarrekeningcontrole” moet in beide oriëntaties op het hoogste niveau (C) worden beheerst, zowel in theorie als in praktijk. In de praktijkopleiding moeten trainees in de opleiding Accountancy-mkb ten minste 6 (indien gecombineerd met begeleidingsdagen) dan wel 10 assurance-opdrachten verrichten. Ook dienen deze trainees ten minste 150 uur (plus begeleidingsdagen) dan wel 250 uur aan assurance-opdrachten te besteden.

De hoeveelheid tijd en energie die in de accountancy-mkb-opleiding aan assurance wordt besteed, staat in schril contrast met wat de ingeschreven AA zonder certificeringsbevoegdheid in de praktijk mag. En dit geldt niet alleen voor assurance! In de accountantsprotocollen TVL wordt telkens verwezen naar een accountant met een certificerende bevoegdheid.

Bijzonder, met name omdat vanuit het stramien gezien, juist de 4000-reeks een domein is waarin juist de mkb-accountant werkzaam is. Sterker nog, de accountant met als opleiding Accountancy-mkb is beter geschoold in dit domein dan de assuranceaccountant. Eindterm A&A13, betreffende “voor aan assurance verwante opdrachten (samenstelopdrachten en opdrachten tot het verrichten van overeengekomen specifieke werkzaamheden met betrekking tot financiële informatie), …” moet in de assuranceopleiding alleen theoretisch niveau B worden behaald en in de Accountancy-mkb-opleiding zowel theoretisch als in de praktijkopleiding het hoogste niveau C.

Toekomst

Voor de toekomst adviseert de Expertgroep in het rapport ‘Tijd voor heldere keuzes’ eerder een versterking dan een verzwakking van assurance in de opleiding tot mkb-accountant. De expertgroep hanteert nieuwe benamingen, maar die komen in feite nog steeds overeen met de splitsing tussen certificeringsbevoegde RA’s en niet-certificeringsbevoegde AA’s:

“De Expertgroep adviseert de wettelijke controle die plaatsvindt onder toezicht van de AFM, voor te behouden aan de register auditor Financial auditing. Daarmee is de in de wet opgenomen duiding ‘externe accountant’ voorbehouden aan de register auditor Financial auditing. Laat bovendien de huidige ‘overige assurance’-opdrachten voortaan vallen onder handelingen voorbehouden aan de accountant adviseur. De accountant adviseur tekent ook vrijwillige controles af, geregeld via verordeningen van de NBA. 13 Deze duidelijk onderscheiden voorbehouden handelingen komen de afbakening tussen beide beroepen ten goede en creëren meer duidelijkheid in het maatschappelijk verkeer.”

We moeten echter niet wachten op het vernieuwde of herijkte beroepsprofiel. Jaarlijks ronden zo’n 150 accountants de praktijkopleiding accountancy-mkb af. Sinds 2018 zijn er vele honderden AA’s zonder certificerende bevoegdheid in het register ingeschreven.

Er is veel onduidelijkheid over de vraag wat deze accountant nu wel en niet mag tekenen en er is een discrepantie tussen opleidingseisen en tekenbevoegdheid. Het is zaak dat daar zo snel mogelijk een einde aan wordt gemaakt.

Drs. Jurroen Cluitmans
Opleidingscoördinator en docent bij Full Finance

Publicatiedatum 8 oktober 2024