Wordt de AA-opleiding weer een opleiding met een Januskop?

Inleiding

De AA-opleiding is een opleiding met een Januskop. Dat zei ik in het verleden vaak tegen studenten en trainees, die zich afvroegen waarom er zo veel aandacht was voor de (wettelijke) controle van de jaarrekening in de opleiding. De AA-opleiding leidde immers niet alleen op tot de adviseur voor het mkb, maar ook tot de accountant met certificerende bevoegdheid voor de jaarrekeningcontrole.

In de periode van (circa) 2005 – 2012 was die Januskop duidelijk zichtbaar in de postbachelor AA. Deze postbachelor bestond uit de vakken Leer van de Accountantscontrole A en B, Belastingrecht 3 en Strategisch Management voor het MKB.

Met de komst van de eerste generatie CEA-eindtermen, werd de postbachelor AA met name een op de audit gerichte opleiding: Audit en Assurance 3A en 3B, Externe Verslaggeving (met IFRS) en BIV/AO waren de vier vakken van de opleiding.

De CEA-eindtermen 2016, gebaseerd op het nog vigerende beroepsprofiel, brachten daar verandering in. De postbachelor ging van één naar twee jaar en werd veel sterker gericht op de adviesfunctie (naast het samenstellen en overige assurance) voor het MKB.

De ontwerpverordening op de beroepsprofielen verscheen op 15 april 2025. Deze lijkt de Januskop weer deels, maar gelukkig zeker niet helemaal, terug te brengen in de opleiding. Zoals aangegeven wil ik hier een beknopt overzicht geven van de recente geschiedenis wat betreft de (vrijwillige) controle van de jaarrekening. Vervolgens een korte beschouwing over de mogelijke gevolgen voor de theorie- en praktijkopleiding. De afsluiting is goede nieuws: als het aan de Kerngroep Herijking ligt, wordt de certificerende bevoegdheid voor de jaarrekeningcontrole niet heringevoerd voor de AA.

Huidige beroepsprofiel (2015)

In de toelichting op het huidige beroepsprofiel staat:

“Binnen de oriëntatie Accountancy worden twee afstudeervarianten onderscheiden, gericht op:

1. de openbaar accountant die werkzaam is in en voor het mkb die geen (wettelijke of vrijwillige) jaarrekeningcontroles verricht, en
2. de als financieel professional werkzame accountant.”

Die tweede route, de ‘finance-professional’ is al snel een stille dood gestorven. De studenten die de afgelopen jaren zijn afgestudeerd en ingeschreven in het register, hebben allemaal de variant accountancy-mkb gevolgd. Geen jaarrekeningcontroles dus, maar wel degelijk assurance. Dit in lijn met wat iets verderop in de toelichting staat:

“In de Nota vakbekwaamheid verzekerd, wordt tot uitdrukking gebracht dat de opleiding met de oriëntatie ‘Accountancy’ zodanig wordt ingericht dat afgestudeerde accountants in beginsel in staat zijn beoordelingsopdrachten en andere assurance-opdrachten, niet zijnde jaarrekeningcontroles, uit te voeren. Voor andere assurance-opdrachten geldt de aanvullende eis dat het betreft opdrachten:

• ten behoeve van een beperkte kring van gebruikers (besloten verkeer), met een doelstelling van de opdracht en de rapportage die specifiek is afgestemd op de gebruikerskring,
• met een beperkte complexiteit en waarbij geen sprake is van het gebruik maken van complexe interne beheersings- (inclusief IT-) systemen, en
• waarvan de gegevens van het te toetsen object niet zijn ontleend aan een gecontroleerde jaarrekening.”

Concept-ontwerpverordening (begin 2025)

Eind januari bracht het Kernteam Herijking Beroepsprofiel de concept-ontwerpverordening uit. Hoewel het er iets minder expliciet staat dan in de huidige verordening, leek het Kernteam aanvankelijk toch ook op de lijn te zitten van “geen jaarrekeningcontrole – ook niet vrijwillig – voor de oriëntatie Accountancy MKB. In de toelichting van de conceptverordening lezen we:

“Een kerntaak van deze accountants is om al dan niet samen met de ondernemer financiële overzichten op te stellen (dan wel samen te stellen) en te ondersteunen bij de analyses en de conclusies. Ook kunnen zij bijzondere controle-opdrachten, beoordelingsopdrachten en andere assurance werkzaamheden verrichten. In dit segment is er behoefte aan assurance bij specifieke verantwoordingen. Voorbeelden van dergelijke assurance-opdrachten zijn:

• beoordelingsopdrachten van financiële (jaarrekeningen) en niet-financiële verantwoordingen;
• toekomstgerichte informatie (prognoses);
• bijzondere controle-opdrachten, zoals subsidieverklaringen, oplageverklaringen;
• brand- en bedrijfsschadeonderzoeken.”

En vervolgens:

“Een accountant die de opleiding met de oriëntatie Accountancy MKB heeft gevolgd, kan beoordelingsopdrachten en overige niet-wettelijke controleopdrachten en assurance-opdrachten uitvoeren, mits voldaan is aan de volgende aspecten:

• ten behoeve van een beperkte kring van gebruikers (besloten verkeer), met een doelstelling van de opdracht en de rapportage die specifiek is afgestemd op de gebruikerskring;
• met een beperkte complexiteit en waarbij geen sprake is van het gebruik maken van complexe interne beheersings- (inclusief IT-) systemen;
• waarvan de gegevens van het te toetsen object niet zijn ontleend aan een gecontroleerde jaarrekening. De opleiding met de oriëntatie Accountancy MKB omvat eveneens theorie en vaardigheid op het gebied van audit & assurance, gericht op de uitvoering van deze opdrachten”

De vrijwillige controle wordt niet expliciet uitgesloten, maar de volgende passage in de afzonderlijk verschenen toelichting, lezen we wel:

“Accountants die zijn opgeleid volgens de oriëntatie Accountancy MKB moeten aansluitend een opleiding Assurance kunnen volgen die opleidt tot het kunnen uitvoeren van wettelijke, statutaire en vrijwillige controles van jaarrekeningen van organisaties die zij in hun werkomgeving bedienen, in het algemeen kleine en middelgrote organisaties die hun jaarrekening opstellen volgens RJ en RJk.”

Ontwerpverordening (april 2025)

In de ontwerpverordening(publicatiedatum 15 april 2025) wordt er expliciet een andere keuze gemaakt: “Een accountant die de opleiding met de afstudeervariant Accountancy MKB heeft gevolgd, kan beoordelingsopdrachten en voor minder complexe objecten van onderzoek niet-wettelijke jaarrekeningcontroles en andere assurance-opdrachten uitvoeren.”

Dit zal noodzakelijkerwijs een verzwaring betekenen van de jaarrekeningcontrole in de theorie- en in de praktijkopleiding. Dat blijkt ook wel uit de passage van het Kernteam over de in het verleden afgestudeerde AA’s: “Afgestudeerde AAs in de afstudeervariant Accountancy MKB die in het verleden zijn afgestudeerd zonder de verdieping audit & assurance, bepalen samen met het kantoor waar zij werkzaam zijn welke aanvullende kennis en ervaring nodig is voor het uitvoeren van audit & assurance werkzaamheden.”

Gevolgen voor de opleiding

“Een audit is een audit.” Toen ik in 2006 in de Adviescommissie Eindtermen zat, heb ik deze uitspraak van de voorzitter van de commissie, prof. Dr. Hans Gortemaker, vaak gehoord. Het mogen uitvoeren van vrijwillige controles voor de AA die opgeleid wordt via de route Accountancy MKB, betekent dat er in de postbachelor weer aandacht zal moeten zijn voor dit onderwerp. Aan deze kant een verzwaring van de theoretische opleiding, waarvan je je kunt afvragen hoeveel studenten hier op zitten te wachten. Maar hier zou je nog kunnen tegenwerpen: “ach, je wordt er zeker niet slechter van.” En dat is zo.

Mijn grootste zorg zit hem echter in de praktijkopleiding. Ongetwijfeld zal (vrijwillige) jaarrekeningcontrole een verplicht onderdeel van de praktijkopleiding worden.

De eerste vraag die dit oproept is wat de gevolgen zijn voor trainees bij kantoren die geen (vrijwillige) jaarrekeningcontroles uitvoeren. Er zijn nu al trainees van (met name) kleinere kantoren, die veel moeite moeten doen om – vaak extern – aan de assurance-verplichting te voldoen. Voor deze trainees zal het niet makkelijker worden en – minstens zo belangrijk – het kan de positie van kleinere kantoren op de arbeidsmarkt behoorlijk verslechteren, aangezien zij niet in staat zijn om de trainee de volledige praktijkopleiding aan te bieden.

Maar ook bij grote(re) kantoren, zal het geen sinecure zijn om aan de assurranceverplichting te voldoen. Dat is nu overigens ook al het geval. Want ook van de huidige praktijkopleiding tot AA maakt assurance een verplicht onderdeel uit. Zij het dat jaarrekeningcontrole daarvan onderdeel kan, maar niet hoeft, te zijn.

Geen wettelijke controle voor de AA

Maar ondanks de kritische noot over de vrijwillige controle, kunnen we opgelucht ademhalen dat de wettelijke controle niet (weer) het domein van elke AA wordt, als het aan het Kernteam Herijking ligt.

De afgelopen tijd is hier veel discussie over geweest. Voorstanders van herinvoering van de certificerende bevoegdheid voor de wettelijke controle, hebben mij nog nooit met een passende oplossing voor de praktijkopleiding kunnen overtuigen. De Europese richtlijn schrijft immers voor:

“Ter verkrijging van het op het examen te toetsen vermogen om de theoretische kennis in de praktijk toe te passen, wordt een ten minste drie jaar durende praktijkopleiding gevolgd die in het bijzonder de controle van jaarlijkse financiële overzichten, geconsolideerde financiële overzichten of soortgelijke financiële overzichten omvat. Deze praktijkopleiding wordt voor ten minste twee derde gevolgd bij een in een lidstaat toegelaten wettelijke auditor of auditkantoor.”

Dit betekent dat – bij herinvoering van de certificerende bevoegdheid voor alle AA’s – de prakijkopleiding “in het bijzonder” op de audit gericht zal moeten zijn. Dat “in het bijzonder” zal in een urennorm vertaald moeten worden. Het ligt in de rede dat die urennorm ergens in de buurt zal liggen bij de huidige 1.500 uur die voorgeschreven is in de RA-opleiding. Een mogelijke uitbreiding van 1.250 uur, oftewel 400 uur per jaar. 400 uur die trainees dan zouden moeten besteden aan auditwerkzaamheden, terwijl de samenstelklanten zitten te wachten.

AA met passie voor (wettelijke) controle-opdrachten

Natuurlijk zijn er AA’s die met passie (wettelijke) controle-opdrachten uitvoeren. Handmatige raadpleging van het AFM-register leidt tot de conclusie dat dit er circa 100 AA’s staan ingeschreven in het register. Dat zijn er niet veel.

Even rekenen:

• Stel dat een tekenend accountant zo’n 20 jaar wettelijke controles zou kunnen tekenen. Dan zijn er dus circa 5 afgestudeerde AA’s per jaar die wettelijke controles tekenen. Op circa 150 afgestudeerde AA’s per jaar is dat 3%.
• Eerder berekende ik de prijs van de certificerende bevoegdheid (in de praktijkopleiding) zeer conservatief op € 25.000. Zie: https://lnkd.in/ePP8QWZK
  Bij 150 AA’s is dit € 3,75 miljoen extra opleidingskosten per jaar. Per ”handtekening mogen zetten voor de wettelijke controle” (de hiervoor genoemde 5 afgestudeerden per jaar) is dit dan € 750.000.
  Vergelijk dit eens met de opleidingskosten van een registeraccountant. Die liggen een stukje lager, schat ik in….

Voor de goede orde

Er is niets mis met AA’s die wettelijke controles uitvoeren. Maar zadel niet elke AA op met de opleidingskosten voor iets wat hij of zij niet doet. Kosten die uiteindelijk – in de tarieven – betaald moeten worden door het niet-controleplichtige mkb. Het is goed dat de Kerngroep deze keuze dan ook niet heeft gemaakt.

Voor studenten die de bachelor in het hbo hebben afgerond, blijft er een duidelijke keuze: of je wordt AA zonder aantekening, of je gaat verder op de universiteit als je wettelijk controleur wilt worden. Wat we dan wel weer, met onze Januskop, moeten uitleggen, is dan je ook als AA in wording aandacht moet besteden aan de jaarrekeningcontrole. Want “een audit is een audit”.

Jurroen Cluitmans (j.cluitmans@fullfinance.nl) of 055-355 99 79).